Tác giả: Nguyễn Thị Hải - Trường Đại học Văn hóa
Hôn nhân là một hành trình thiêng liêng – nơi hai con người chọn cùng nhau bước đi trong đời, cùng nhau vượt qua nắng mưa, thuận – nghịch, thịnh – suy. Nhưng hôn nhân cũng không phải là “đích đến của tình yêu”, mà là một con đường chung sống dài lâu, đòi hỏi sự tỉnh thức, hiểu biết và tâm từ bi để nuôi dưỡng.
Từ góc nhìn Phật giáo, một cuộc hôn nhân hạnh phúc không chỉ là kết quả của duyên lành gặp gỡ, mà còn là nơi mỗi người học cách chuyển hóa bản thân qua thực tế đời sống. Tăng Chi Bộ Kinh, AN 1.23 dạy: “Thiện hữu tri thức là toàn bộ đời sống phạm hạnh”. Trong hôn nhân, người bạn đời chính là thiện tri thức – giúp ta soi lại mình, trưởng thành, và học cách hiểu và yêu thương sâu sắc hơn.
1. Giao tiếp bằng ái ngữ – lắng nghe để hiểu và thương
Một mối quan hệ thiếu vắng sự giao tiếp chân thành chẳng khác nào một con thuyền không lái giữa biển khơi – chòng chành, mơ hồ, và dễ lạc hướng. Trong giáo lý Phật giáo, chính ngữ là một trong tám yếu tố của Bát Chính Đạo – con đường dẫn tới hạnh phúc và giải thoát. Lời nói chân chính là lời nói chân thật, hợp thời, dịu dàng, đem lại lợi ích.
Trong đời sống hôn nhân, giao tiếp bằng ái ngữ chính là lời nói được thốt ra từ tâm từ bi, có khả năng chữa lành, xoa dịu và kết nối. Đó không phải là những lời nịnh nọt, hoa mỹ, mà là lời nói được cân nhắc, mang theo hiểu biết và tình thương, xuất phát từ mong muốn làm người kia bớt khổ, mang lại niềm vui thực sự cho người kia.
Phật giáo gọi đây là một trong Tứ Nhiếp Pháp: “Ái ngữ nhiếp – dùng lời nói dễ thương để thu phục lòng người.”
Để nói được ái ngữ, cần lắng nghe bằng tâm không thành kiến. Lắng nghe trong chính niệm – không phản ứng, không vội phản bác – hãy dành tặng sự lắng nghe như một món quà lớn cho người bạn đời của mình.
Thiền sư Thích Nhất Hạnh từng nói: “Lắng nghe với tâm từ bi là phương thuốc kỳ diệu nhất để hàn gắn mọi nỗi khổ niềm đau”.
Khi có hiểu, sẽ có thương. Khi có thương, những lời trách móc sẽ nhường chỗ cho chia sẻ. Khi cả hai cùng tu tập ái ngữ và lắng nghe, hôn nhân sẽ trở thành một pháp thoại sống động, nơi tình yêu không chỉ là cảm xúc, mà là sự tu dưỡng hàng ngày, cùng nhau tiến bộ mỗi ngày.
2. Làm việc như một đội – Cùng nhau tu tập thiện pháp
Kinh Tương Ưng Bộ (SN 12.20) dạy: “Chúng sinh nương nhau mà tồn tại”.
Trong hôn nhân, điều này không chỉ là sự lệ thuộc vật lý hay cảm xúc, mà là một tương quan đạo lý – nơi mỗi người góp phần kiến tạo nên hiện hữu và hạnh phúc của người kia. Người bạn đời không phải là đối thủ cần thắng, mà là bạn đồng hành cùng vượt chướng ngại, cùng tu tập thiện pháp.
Một mối quan hệ vững bền không đến từ việc “ai đúng – ai sai”, mà từ khả năng cùng nhau vượt qua khổ đau mà không làm tổn thương nhau. Trong Tăng Chi Bộ (AN 2.119) nhấn mạnh rằng: “Này các Tỷ kheo, có hai loại người hiếm có trên đời: Người biết ơn và người biết đáp đền ơn”.
Hôn nhân hạnh phúc là nơi cả hai biết ơn nhau và cùng nuôi dưỡng lòng tri túc. Thay vì chìm trong hơn – thua, hãy hỏi nhau: “Chúng ta có thể làm gì hôm nay để giúp nhau an ổn hơn một chút?”
Khi hai người hành xử như một đội – biết lùi, biết nhường, biết yểm trợ – thì hôn nhân trở thành đạo tràng tu tập giữa đời thường, nơi mỗi ngày là một khóa học về kiên nhẫn, từ bi và xả bỏ bản ngã.
Quan trọng hơn nữa, người ta thường nói: “Yêu nhau là nhìn nhau, nhưng sống với nhau là cùng nhìn về một hướng.” Đó chính là nhân sinh quan trong hôn nhân – sự tương hợp trong cái nhìn về đời sống, về giá trị con người, và về mục đích chung.
Tình yêu có thể bắt đầu từ rung động, nhưng hôn nhân chỉ bền vững khi hai người cùng có tương quan về cuộc sống. Điều này không có nghĩa là phải giống nhau trong mọi sở thích hay quan điểm, mà là cùng nhau hướng đến những giá trị thiện lành: trung thực, trách nhiệm, từ bi, bao dung.
Cụ thể:
- Tương quan về nhân sinh quan: Hai người có cùng nhìn nhận về điều gì là quan trọng trong cuộc đời không? Một người muốn an yên, người kia lại khao khát danh vọng – sớm muộn cũng xung đột.
- Tương quan về giá trị sống: Hai người cùng trọng chữ tín, biết điều, hiếu nghĩa hay không? Một người sống với tâm từ bi, người kia hành xử vị kỷ – rất khó song hành lâu dài.
- Tương quan về lối sống: Một người tối giản, một người tiêu xài phung phí. Một người thích ở nhà, người kia ham giao du. Không có sự điều chỉnh và thấu hiểu, dễ sinh khoảng cách.
- Tương quan về tâm linh hoặc tâm thức: Có cùng hướng về sự tu tập, chuyển hóa hay không? Họ có hỗ trợ nhau trong việc sống tốt hơn, hiểu bản thân và phát triển nhân cách không?
Từ góc nhìn Phật giáo, đây chính là sự đồng hành trong thiện pháp – được gọi là kalyāṇa-mittatā (thiện hữu tri thức). Hôn nhân bền vững khi hai người là thiện hữu của nhau, không chỉ yêu mà cùng nhau giúp đối phương trở thành phiên bản tốt đẹp hơn.
Phật giáo dạy rằng: “Với người có tà kiến thì hành động cũng sẽ tà, hướng đi cũng sẽ sai. Với người có chính kiến thì hành động, tư duy, lời nói đều có hướng thượng.” (Tương Ưng Bộ Kinh, SN 45.7 – Sammādiṭṭhi Sutta)
Trong một cuộc hôn nhân, nếu mỗi người đều lấy chính kiến làm nền tảng – biết phân biệt thiện – bất thiện, hữu ích – vô ích, biết hành xử từ tâm thay vì theo bản ngã – thì cuộc sống gia đình sẽ trở thành một mảnh đất nuôi dưỡng trí tuệ và tình thương.
Khi nhân sinh quan lệch nhau, tình yêu sẽ trở thành gánh nặng. Do đó, điều quan trọng không chỉ là “em yêu anh” hay “tôi cưới bạn”, mà là: “Chúng ta có đang cùng nhau đi về một phía không?”
3. Hôn nhân cần được nuôi dưỡng bằng tâm từ bi
Trong đời sống vợ chồng, không có món quà nào lớn hơn sự thấu hiểu được nuôi dưỡng bởi tâm từ bi. Hiểu ở đây không chỉ là lý trí, mà là một trực giác sâu lắng có khả năng thấy được khổ đau, ước vọng, nỗi sợ và tổn thương của người kia, như thể đang thấy chính mình trong đó.
Thiền sư Thích Nhất Hạnh từng dạy: “Muốn thương ai, trước hết phải hiểu người ấy”.
Trong hôn nhân, trong mỗi bữa cơm, ánh mắt mệt mỏi, những lo toan về con cái hay một khoảng lặng không lời đều là cơ hội để nhìn sâu và hiểu nhau hơn. Hiểu là gốc của thương. Khi không hiểu, thương dễ biến thành kiểm soát, trách móc, kỳ vọng. Nhưng khi hiểu sâu, thương sẽ trở nên rộng lớn và giải thoát – thương mà không ràng buộc, thương mà không làm nhau khổ.
Phật giáo gọi đó là Tâm Từ – Mettā, một trong Tứ Vô Lượng Tâm. Từ không phải là thứ chỉ dành cho người ngoài, mà phải bắt đầu ngay trong gia đình. Khi vợ chồng biết nói năng bằng từ tâm, lắng nghe bằng từ tâm, thì hôn nhân trở thành một mảnh đất lành cho tâm linh trưởng thành.
Ngay cả trong đời sống tình dục – điều thường bị xem nhẹ hoặc ngại ngùng – Phật giáo vẫn nhấn mạnh đến chính hạnh trong các dục. Trong Ngũ giới, giới thứ ba dạy:
“Không tà hạnh trong các dục” – nghĩa là giữ gìn lòng chung thủy, tôn trọng, không dùng tình dục như một công cụ thao túng hay thỏa mãn vị kỷ. Tình dục đúng pháp là sự hòa hợp của thân và tâm, là dòng chảy nuôi dưỡng, không phải nơi vắt kiệt nhau.
Bên cạnh hiểu, nuôi dưỡng tâm tích cực cũng là một biểu hiện sống động của từ bi. Thay vì chăm chăm vào lỗi lầm hay khuyết điểm, hãy học cách ghi nhận những điều tốt đẹp nơi người bạn đời. Kinh Pháp Cú – Dhammapada 42 dạy: “Không ai có thể làm bạn khổ bằng chính tâm bạn chưa thuần phục.”
Khi tâm được thuần, ta sẽ biết ơn thay vì than trách, sẽ biết hoan hỷ trước một nụ cười hơn là tiếc nuối vì một điều chưa trọn. Tình yêu sẽ không còn là thứ cảm xúc mong manh, mà trở thành một hành động có chủ đích – làm cho người kia bớt khổ, bằng những điều nhỏ nhất: một cái ôm, một lời hỏi han, một bữa cơm tĩnh lặng sau một ngày mỏi mệt.
Hôn nhân, khi được nuôi dưỡng bằng tâm từ bi, sẽ không còn là nơi để đòi hỏi được thương, mà là chốn để học cách thương như một pháp tu giữa đời thực.
Không có sự tu tập nào tách khỏi đời sống, hôn nhân không chỉ là duyên tình mà còn là duyên nghiệp – nơi mỗi người học cách buông bỏ cái tôi, rèn luyện lòng từ. Khi bạn không đòi hỏi người kia phải hoàn hảo, khi bạn quay về chăm sóc chính mình và trao đi tình thương không điều kiện – hôn nhân sẽ trở thành một vùng đất lành, nơi hạnh phúc nảy nở từ chính sự tu tập mỗi ngày.
Tác giả: Nguyễn Thị Hải - Trường Đại học Văn hóa
Bình luận (0)